A conmovedora beleza da simplicidade do universo

“Agora que por fin se demostrou que a natureza obedece a unha simple idea teórica non podo evitar sentir asombro ante tanta beleza, a conmovedora beleza da simplicidade do universo”. Deste xeito resume Daniele Tommasini, físico do campus de Ourense, a relevancia do descubrimento do bosón de Higgs e a emoción que embarga á comunidade científica ante este fito histórico. Fixeron falta décadas de investigación, o traballo de miles de científicos e técnicos e a construción do Gran Colisionador de Hadróns para ao final atopar o esencial, a partícula fundamental do universo, a que proporciona a masa aos elementos últimos da materia, e para confirmar que case un só principio, o de simetría, rexe o funcionamento dalgo tan inmenso e complexo a priori como é o universo.

A clave, o principio de simetría

Para aproximarse ao que é o principio de simetría e o bosón de Higgs, Tommasini apunta o exemplo dos xemelgos. Se fai un século un cidadán vía dous xemelgos intuía que había algún nexo común “na súa composición” que facía que esas dúas persoas fosen idénticas. Descoñecían entón a existencia do ADN pero albiscaba que había un algo compartido entre eles (o principio de simetría) que explicaría ese parecido e as súas diferenzas. Algo similar lles acontecía aos científicos á hora de entender a composición do universo ata que esta semana o CERN anunciou o descubrimento do bosón de Higgs. Vían os “xemelgos”, sospeitaban que o “ADN” era o factor compartido que explicaba as súas características pero non tiñan as probas científicas para demostralo. É dicir, os científicos sabían que a materia estaba formada en última instancia por átomos e estes por partículas como electróns, protóns e quarks. Sen embargo estaba por resolver a cuestión fundamental de de onde procedía a masa destes últimos elementos da materia. Para explicalo, en 1964 o científico Peter Higgs e outros cinco teóricos da física propuxeron, a partir dun principio de simetría, a idea da existencia do bosón de Higgs agora descuberto.

“O bosón de Higgs é unha partícula fundamental, o último ingrediente do chamado Modelo Estándar da Física de Partículas que quedaba por descubrir experimentalmente”, afirma o investigador ourensán. Segundo este modelo, as masas xorden da interacción das partículas (electróns, protóns, etc.) co campo de Higgs, que permearían o universo enteiro. Das excitacións dese campo nacen os bosóns agora descubertos. Empregando un símil do científico Gianfrancesco Giudice, Tommasini explica que este campo funcionaría igual que a auga (que sería o campo de Higgs) e os animais (que serían as partículas da materia). “Un hipopótamo necesita máis esforzo para coller velocidade que un delfín porque a súa interacción coa auga é máis “pesada” e ten menos habilidades. No caso das partículas, a súa masa é un efecto da súa propia interacción co campo de Higgs. Canto máis interactúan, máis masa teñen e máis forza se ten que aplicar para "movelas". Así, un protón acelérase menos que un electrón se se lle somete á mesma forza”, salienta.

De Platón a hoxe

“A importancia conceptual deste descubrimento é enorme, xa que é o punto final dunha busca que durou 48 anos e permite pechar o Modelo Estándar que explica case todos os fenómenos coñecidos”, di Tommasini. Desde un punto de vista filosófico, engade, é o triunfo das ideas, do programa de Platón e de Pitágoras. “Detrás das mutantes formas e fenómenos do mundo, hai una idea, un único principio, o da simetría, enriquecido co mecanismo de Higgs. Todos os fenómenos da natureza se poden reconducir a ese Un. Unha idea”, di con emoción o investigador.

Alén da achega conceptual para entender o universo deste descubrimento, sobre as súas aplicacións prácticas, o investigador apunta que “de momento non o podemos saber. En todo caso, é o último avance confirmado na física fundamental e a física fundamental é a disciplina que ten guiado a extraordinaria revolución tecnolóxica dos últimos séculos. Moitas veces os resultados prácticos chegaron despois de moito tempo, pero sempre chegaron”, advirte. Agora e coma no pasado, explica, para acadar estes avances é preciso formación e investigación no eido da física, dúas tarefas nas que, comenta, o campus de Ourense e a Universidade de Vigo teñen a oportunidade de participar.