Un programa axuda aos nenos cun alto grao de autismo a comunicarse con imaxes

Nacho, Ari, Lisa e Unax son catro rapaces españois que teñen en común ter autismo de baixo funcionamento, é dicir, no seu grao máis alto. Non empregan a lingua oral e de facelo limítanse a dúas ou tres palabras. Eles son os protagonistas do libro Trastorno del Espectro Autista de Bajo Funcionamiento: Comunicación Basada en Imágenes y el Acto de Señalar, que vén de publicar Manuel Ojea, profesor da Facultade de Ciencias da Educación do campus de Ourense. A través da experiencia destes rapaces, o autor desenvolve un programa de actividades para que os nenos e nenas con este nivel de autismo melloren a súa comunicación coa contorna.

“As persoas con este trastorno son as máis deficitarias en todos os sentidos”, salienta Manuel Ojea. Deste xeito, explica, entre outras características non falan e de facelo aprenden no mellor dos casos dúas ou tres palabras; carecen de intencionalidade, pois non comprenden nin expresan conceptos; teñen unha comunicación repetitiva que non atende ao contexto no que se produce; carecen de creatividade, e realizan accións repetitivas a nivel motor, como xiros.

Aprendizaxe activa

Con esta situación de partida, o programa, deseñado para docentes e familias, está composto por cen actividades que pretenden axudar aos rapaces a desenvolver a comunicación en sete áreas, como son a benvida, os hábitos de vida diaria, o deporte, xogo e tempo libre, as tarefas escolares, as festas, as emocións e a despedida. “O programa busca unha aprendizaxe activa por parte dos nenos. O rapaz ao que se lle aplica este programa o que fai é percibir a acción de cada actividade, manipulala e facela propia mediante a súa construción activa”, destaca o docente.

Deste xeito, por exemplo no caso do saúdo, o rapaz con autismo comeza vendo unha fotografía doutro neno, Nacho, e da súa man saudando co texto "Hola!" ao pé, que é leído repetidas veces polo docente. De seguido, pinta e recorta un debuxo dun neno saudando e logo pégao de novo na ficha da actividade. Para rematar, o docente pega unha foto do propio neno con autismo saudando ao lado da foto de Nacho facendo a mesma acción. Deste xeito o menor remata identificando a súa propia imaxe coa acción que se quere ensinar. “En xeral cada actividade proposta ten o esquema: presentación dunha imaxe visual real; presentación das partes priorizadas do estímulo inicial; manipulación das partes mediante as técnicas de colorear, pintar, recortar, pegar; autopercepción da imaxe persoal (fotografía real), e realización do acto de sinalar sobre a imaxe visual da aprendizaxe previamente realizada”, explica Ojea.

Ensaio internacional

O programa foi realizado tendo como protagonistas a Nacho, Ari, Lisa e Unax, de idades comprendidas entre 6 e 8 anos e cuxos familiares e docentes realizaron as fotografías que forman parte do libro. Posteriormente o programa foi ensaiado con 14 estudantes de España, México e Estados Unidos. Á vista dos resultados obtidos, o docente da Universidade de Vigo salienta que “o programa aplicado facilitou a mellora de todas as dimensións comunicativas estudadas: comunicación, expresión, recepción, palabras, signos e capacidade do acto de sinalar obxectos e accións”. Os niveis menos significativos de mellora, explica, observáronse no apartado de signos debido a que os participantes que empregaban os signos como sistema alternativo de comunicación ao oral xa tiñan un nivel medio no uso dos mesmos antes do programa.

O libro, con ilustración de Emilio Diéguez e realizado coa colaboración da investigadora Nuria Diéguez, está editado por Psylicom e a Editorial Aguatinta e dá continuidade á ampla bibliografía de Manuel Ojea neste eido, pois é autor de obras como Emociones y Autismo: Programa de Desarrollo de la Comprensión Social e Habilidades Sociales y Síndrome de Asperger. Ademais das cen actividades salientadas, o programa publicado agora inclúe un CD con todos os materiais da obra e un anexo de recortables para que os rapaces completen as actividades propostas.